Hoe plaats je luidsprekers correct?

We hebben het al over de diverse typen speakers gehad, inclusief de filtering en de verschillen tussen actief en passief. Allemaal leuk en aardig, maar ze moeten op een gegeven moment ergens gaan staan. En het juist plaatsen van een speaker is wellicht nog belangrijker dan het type speaker. De interactie van de speaker met de ruimte is namelijk cruciaal voor goede prestaties. Kortom: hoe gaan we ze juist plaatsen?

Voordat we eigenwijs zelf direct aan de slag gaan, willen we vermelden dat er redelijk wat fabrikanten zijn die een uitstekende handleiding bij de luidsprekers leveren. Wilson Audio, Audio Physik of bijvoorbeeld DALI hebben uitstekende handleidingen die de basis van speakerplaatsing uitstekend uitleggen. Neem dat eerst door voordat u zelfs eindeloos gaat schuiven om tot de conclusie te komen dat het allemaal netjes uitgelegd is in de handleiding die nog in het folie zit.

Bekijk en beluister deze aflevering

Druk

Een speaker genereert drukverschillen. Dat hebben we in de eerste aflevering uitgelegd. Deze drukverschillen bewegen zich door de ruimte en komen tegen zijwanden, achterwand, plafond en vloer. Waar ze het eerst raken, noemen we de eerste reflecties. Hier gaan we dieper op in in onze serie over akoestiek.

Wat we proberen te vermijden tijdens het plaatsen van de luidspreker is dat drukgolven zichzelf gaan uitdoven of versterken. Dat zorgt voor een minder goede verdeling van de energie en dus ook een minder vlakke respons van de luidspreker.

Nu is het praktisch onmogelijk om het compleet uit te sluiten; behalve in een dode kamer. Echter is het wel verstandig om te bepalen wat de afmetingen van de ruimte zijn én daarop de afstand tot de wanden te bepalen. We hebben namelijk te maken met pure natuurkunde.

Rule of Thirds

Een soort van gouden regel is de ‘rule of thirds’. Deze regel stelt dat de afstand van de speaker tot de achterwand 1/3 is van de lengte van de ruimte. U gaat zelf op 2/3 zitten. U sluit dan alle staande golven uit. Een staande golf werkt doorgaans ongeveer op de helft van de kamer namelijk.

Rule of Fifths

Nu zal niet iedereen zo vrij de luidsprekers kunnen plaatsen. En sommige luidsprekers hebben wat achterwand nodig om lekker te werken. Wij hebben wat ge-experimenteerd met andere verhoudingen. En deze mathematische benadering werkt ook met 1/5 delen. Door de speakers op 1/5 te zetten en zelf op 3/5 te gaan zitten sluit u ook grotendeels staande golven uit.

En anders?

Is de minder ruimte-rovende rule of fifths ook niet mogelijk? Dan kunt u altijd zelf bepalen op welke afstand tot de achterwand de kleuring van de ruimte afneemt. Dit kunt u heel eenvoudig doen door zelf met uw gezicht (bijna) tegen de wand te gaan staan en te gaan praten terwijl u langzaam naar achteren stapt. Er zal een punt zijn waarop u merkt dat uw stem normaal gaat klinken. Op dat punt kunt u de speaker plaatsen om vervolgens te gaan fine-tunen.

Tuning

Nu zullen sommige luidsprekers wat kaal kunnen klinken als ze heel ver van de achterwand staan. Een mini-monitor op 90cm van de achterwand is pittig. Die heeft iets meer koppeling met de achterwand nodig. U zult in zulke gevallen zelf moeten bepalen wat de compromissen zijn en wat lekker klinkt.

Hetzelfde geldt voor ruimtes die heel erg asymmetrisch zijn. Dat zijn vaak enorme uitdagingen omdat één van de luidsprekers heel anders met de ruimte samenwerkt, waardoor er een onbalans ontstaat. De enige remedie is de speakers anders te plaatsen of akoestische aanpassingen te doen aan de ruimte zelf. Of u kunt ermee leren leven natuurlijk.

Check

Om te controleren of de respons goed is, gebruiken we zelf steeds vaker roze ruis. Nu zal niet iedereen direct kunnen afleiden of het klopt, maar hoe vaker u met roze ruis werkt, hoe sneller u hoort of de balans klopt. Met name in het midden en hoog horen we vrijwel direct of het systeem in balans is én of de fase ook klopt.

Wat wel handig is bij roze ruis, is dat u een meting kunt doen tijdens de check. Met een gekalibreerde microfoon en een RTA (real time analyzer) zit u vrijwel direct of er grote problemen zijn in de weergave.

Indraaien maar

Als u de afstand hebt bepaald, is het tijd voor het bepalen van de toe-in van de luidsprekers. Er zijn meerdere methoden om dit te bepalen. Allereerst staat vaak in de handleiding al hoeveel toe-in de fabrikant adviseert. Avalon en DALI moeten bijvoorbeeld rechtuit (volgens het boekje). Grimm kan op 15 graden en 30 graden toe-in worden gezet. Final-elektrostaten zijn getuned op 15-graden toe-in.

Wij testen vaak met een monosignaal met een mannenstem (het nieuws is goed). Daar is gemakkelijk de focus aan af te leiden. Als de stem de juiste proporties heeft, staat het meestal gewoon goed en zal de rest ook goed klinken.

De hoeveelheid toe-in is compleet afhankelijk van het afstraalgedrag van de tweeter. Hoe breder deze afstraalt, hoe minder toe-in er in feite nodig is.

Nu zijn er voor- en nadelen aan een heel breed afstraalgedrag. Het voordeel is een veel bredere sweetspot. En dat willen we allemaal. Een nadeel kan zijn dat de zijwanden – eerste reflectiepunten – meer aangesproken worden. En dat kán voor meer kleuring zorgen als deze punten niet goed behandeld zijn.

Driehoekje

Goed: de speakers staan op de juiste plek én zijn goed ingedraaid. Top! U bent al veel verder dan menig liefhebber, want we schatten in dat het gros de speakers niet juist heeft geplaatst omdat er gewoonweg geen ruimte is, of omdat de kamer een gekke vorm heeft waardoor plaatsing onmogelijk is.

Waar gaat u nu zitten? Dat is een goede vraag. Een goed startpunt is in een driehoek met de speakers. Dus de afstand tussen de speakers is gelijk aan de afstand van de speaker tot de luisteraar. Onze ervaring is dat dan het 3D-effect het mooiste is en ook de respons het meest gelijk. Echter wellicht houdt u van een andere ‘podium-ervaring’. Wij zitten niet bij elke speaker in een gelijkbenige driehoek. En soms is dat ook niet écht mogelijk.

Genieten maar

Goede luidsprekerplaatsing is cruciaal voor een goed presterend audiosysteem. Incorrecte plaatsing zorgt voor allerlei problemen, waaronder een inconsequente frequentierespons en een incorrect stereobeeld. Zonde. En niet op te lossen met allerhande tweaks.

Als het goed staat, kunt u écht gaan genieten van uw audiosysteem. En dat is wat we allemaal graag doen, nietwaar?

Deze aflevering sluit de serie rondom luidsprekers af. We hopen dat u ervan genoten hebt en dat we u hebben kunnen helpen met het verbeteren van uw set-up én wellicht de keuze voor een passend systeem

Vindt u dit soort content interessant dan kunt u dit steunen via Patreon.