Waarom zijn er maar zo ontzettend weinig cd’s die goed klinken? CD was toch zo veel beter dan lp? Nu lijkt alles even hard gemixt:  platgemixt. En dat terwijl ‘vroeger’ de stemmen glansden en instrumenten hun eigen plek in het geheel meekregen vanuit de studio. Hoe  zit dat nou?

Het is inmiddels een bekend begrip: de loudness-war. Wellicht is het niet helemaal een juist begrip, aangezien loudness staat voor de subjectieve beleving van luidheid. Oftewel: hoe hard ervaren we geluid.

Harder schreeuwen

Als je wilt opvallen in een discussie, heb je twee keuzes: heel goed argumenteren, of heel hard schreeuwen. Dat is bij muziek niet anders eigenlijk. Je kan of een bloedmooi nummer maken, of heel hard draaien om op te vallen. Blijkbaar geniet de voorkeur om nummers hard af te mixen om op te vallen, aangezien studio’s steeds harder afmixen. Wat is daar mis mee? laten we even bij de basis beginnen.

Dynamiek staat voor het verschil tussen hard en zacht. Dynamiek wordt aangegeven met Decibel. Dat is een logaritmische schaal (dus geen eenheid). 3 decibel luider is twee keer zo hard. Rekenen met decibel is wat lastig, maar het is ook niet heel relevant voor dit verhaal. We gaan daar daarom ook niet te ver op in. Wilt u het wel weten: hier staat het beschreven.

Wellicht interessant is dat decibel niet echt veel gebruikt wordt om dynamiek (of luidheid) aan te geven. Veel vaker wordt dB(A) gebruikt. Dit is een genormaliseerde schaal voor het menselijk gehoor. Wij horen namelijk lang niet alle frequenties even hard. Hoge en lage tonen lijken we zachter te horen dan frequenties in het middengebied. Dat is vanwege het feit dat we gevoelig (moeten) zijn voor de mensenlijke stem. dB(A) houdt daar rekening mee een is dus veel relevanter.

Steeds minder dynamiek

Maar laten we even terugkomen op het onderwerp: loudness op cd. Een cd heeft een maximale dynamiek van 96dB. Dat is gewoon het technisch maximum wat gekoppeld is aan de 16-bit, 44.1 KHz sampling rate. Nieuwe, high-res formaten met 24bit 192 KHz sampling rates hebben een dynamisch bereik van 144 dB. Is dat hoorbaar? Nee, niet dynamisch gezien. En ook niet op gebied van ruis of andere vervelende zaken. Wel klinkt het natuurlijker door de hogere resolutie. Mits de studio het fatsoenlijk afmixt natuurlijk.

Met een bereik van 96dB moet je toch voldoende harde klappen kunnen laten horen. Toch kiezen studio’s er al sinds dertig jaar voor om harder en harder af te mixen. In de 80’er jaren mixte men een cd gemiddeld af met -14 dBFS (decibel to full scale, dus tot 0 dB: clipping point). Rock zat iets lager met –18 dBFS. Opvallend aan de jaren ’80 was natuurlijk dat cd net nieuw was en men nog niet echt wist hoe je moest afmixen. Het had ook niet echt prioriteit. Vandaar dat er nog weleens een album tussendoor glipte waarbij het clipping-point werd bereikt: Guns ‘n Roses Appetite for Destruction bijvoorbeeld.

Jaren 90

Gaan we tien jaar verder kijken, dan zien we dat de dynamiek al gemiddeld met 2 dBFS afneemt: -12 dBFS Het is nu ook gewoon geworden tot 0dB af te mixen; net als bij cassette. Black Album van Metallica is een voorbeeld. Een uitzondering is Superunknown van Soundgarden.

Het publiek vindt de harder mixen wel ‘lekker’ blijkt. De meeste studio’s volgen met de hardere opnames en de race begint.

Millenium
Hier gaat het helemaal mis. Er gaat weer twee dB van de dynamiek af: –10 dBFS wordt de standaard. Echter: vaak genoeg gaat het naar -9 dBFS of zelfs -5 dBFS wat de standaard is voor rock, hip hop en pop. Zachtere opnames zijn echt zeldzaam (Porcupine Tree is bijna de enige die nog dynamiek meeneemt in de mastering).

In 2008 is de piek bereikt. I-Empire, Angels & Airwaves heeft een dynamiek van maar liefst -3 dBFS. Metallica weet dat nog te overtreffen met Death Magnetic die zelfs over het clipping point heengaat – en dus vervormd – en compleet platgemixt is.  Dit heeft aardig wat (negatieve) aandacht opgeleverd in de media én bij fans. De release voor Guitar Hero is beter dan de cd zelf.

Het heeft wel gezorgd voor een beetje bezinning. Guns ‘n Roses heeft voor Chinese Democracy drie versies gemaakt, oplopend in dynamiek. De versie met de meeste dynamiek heeft de voorkeur gekregen van de co-producers die een keuze moesten maken.

En nu?
Er zijn veel muziekpartijen en -liefhebbers die het kapotmixen van muziek beu zijn. Op internet zijn al acties geweest: Dynamic Range Day is daar een voorbeeld van. Daar zitten aardig wat grote partijen achter, zoals B&W, Shure en SSL. Laten we hopen dat deze acties jaarlijks worden en dat er bewustzijn komt.

Online muziek
Bepaalde critici hebben hoop dat normalisatie van muzieksoftware (zoals in Winamp of iTunes) er voor zorgt dat producers muziek niet meer zo hard hoeven af te mixen: het heeft namelijk geen zin meer, omdat de software alles gelijk trekt. Aangezien opvallen op de radio reden nummer ‘1’ was voor het hard afmixen, is normalisatie ook reden ‘1’ om weer normaal, dynamisch af te mixen.

Hoe mixen ze zo hard?

Hoe kunnen studio’s nu zo hard afmixen? Een muzieksignaal heeft toch dynamiek? En opschroeven zorgt toch voor clipping? Immers: een cd heeft een maximaal dynamisch bereik van 96 dB. Dat klopt. Vandaar dat ze het muzieksignaal eerst ‘gelijk trekken‘. De zachte en harde passages klinken daarom bijna allemaal even hard. Dat is al vervelend, omdat het mede voor luistermoeheid zorgt. Het kan echter nog erger. Studio’s kunnen ook comprimeren of limiteren: dynamiek uit het signaal halen, of signalen comprimeren (als het ware plat drukken). Daardoor gaat echt alle natuurlijke dynamiek uit de muziek, zodat een klap op een drum niet meer opvalt en een akoestische achtergrond gitaar even hard klinkt als een triangel en een bassdrum. Ook dat zorgt voor luistermoeheid, maar erger nog: vlakheid in de weergave op lagere (woonkamer)volumes. Kennelijk begrijpen studio’s niet dat we gewoon een volumeknop hebben en we normaal gesproken helemaal niet hard kunnen en willen draaien.

Door de loudness-oorlog passen studio’s het bovenstaande steeds vaker toe om op te vallen: muziek moet opvallen op de radio. En dat doen ze door keihard af te mixen. En dat terwijl radiostations allang normaliseren en zelf ook compressie toepassen omdat de ether niet zoveel bandbreedte heeft. Het is treurig. Zeker voor de muziekliefhebbers.

Ouder is beter?
Mogen we concluderen dat oude opnames beter zijn dan nieuwe? Ja, grotendeels wel. Er zijn labels en bands die het wel voor elkaar hebben. Porcupine Tree valt op met goede opnames. De meeste singer/songwriters klinken ook prima. Daar is hard afmixen ook niet heel nuttig. Klassiek staat doorgaans goed op het schijfje, omdat het niet hoeft te concurreren. Echter: de meeste hip-hop is dramatisch, net als metal en hard rock. Zonde.

Alpha Audio’s top 5 NIET kopen:

• Red Hot Chili Peppers      – Californication
• Queens of the Stoneage  – Songs for the deaf
• Metallica                                   – Death Magnetic
• The Game                                 – LAX
• Beastie Boys                           – Nagenoeg alles.

Top 5 wél goed opgenomen

• Yello                            – The Touch
• Yello                            – The Eye
• Tosca                          – JAC
• Porcupine Tree   – Anesthetize (live)
• Massive Attack    – Bijna alles

We zijn benieuwd naar welke cd’s u mooi / niet mooi vindt (technisch). Geef uw favorieten op in de reacties!