Home Streaming Audio Streaming MQA: wat is het en wat kan het?

MQA: wat is het en wat kan het?

89
MQA: wat is het en wat kan het?

Lossless?

Er zijn heel wat discussies gaande over of MQA nu lossless is of niet. Een ding is zeker voor ons: bitferfect is de keten niet. Maar of dat nu erg is… dat laten we aan u. Wij luisteren liever. En feit is – wat ons betreft – het klinkt beter.

Wat wij hebben begrepen is dat er lossless gecomprimeerd wordt tot 24 bit / 96 kHz. Daarboven wordt wel lossy gecomprimeerd, om een lagere bitrate te realiseren. De reden is dat ook streamingdiensten het moeten kunnen distribueren en het is ook de bedoeling dat het mobiel gebruikt kan worden. En dat gaat gewoon niet als er lossless ingepakt wordt tot 24 bit / 384 kHz om maar iets te noemen.

De vraag is of het echt hoorbaar is dat er boven de 96 kHz lossy gewerkt wordt. Er zit daar zo ongelooflijk weinig informatie… Wij hebben het echter niet A / B kunnen vergelijken, dus we kunnen daar niet over oordelen.

89 REACTIES

    • Ach, je ziet dat de realiteit zegeviert…, ik vond het aanvankelijk ook ‘fantastisch’, maar dat ging om TIDAL HiFi (16/44) in vergelijk met een MASTER file (mqa full extracted and deblurred). Maar amper een maand later kwam Qobuz met streaming van echte lossy hi-res files. Natuurlijk weer een op een luisteren naar de MQA bewerking en de zuivere hi-res lossless 24/xx files, doorgaans 3x zo groot in bandbreedte via streaming. Tja…, tegenwoordig laat ik het verschil 1 op 1 wel eens horen via de Aurender, leuk om te horen wat de verschillen zijn en welke versie de voorkeur heeft…, en dat is in 90% de onvervalste hi-res versie van Qobuz 😉 Ach, ik luister ook met plezier naar MQA versies, vaak klinken ze een fractie beter dan de Cd-versie, maar komen beiden niet op het niveau van het ‘originele hi-res’- bestand..

  1. Ik zou iedereen hier ook willen aanraden de toonaangevende vakjournalisten te volgen en wat hun bevindingen zijn met MQA. De hele welles-nietes discussie of MQA bestaansrecht mag hebben is achterhaald sinds duidelijk is geworden dat alle platenlabels hun archieven aan het converteren zijn. Veel opname ingenieurs die eigenhandig hun oude en nieuwe Mastertapes beluisteren na een MQA remastering zijn zeer overtuigd en soms zelfs diep emotioneel geraakt, zoals Peter McGrath van Wilson Audio dat mij zelf vertelde. Deze positieve ervaring heeft ook Morten Lindberg opgetekend en andere grootheden zoals Bob Ludwig en George Massenburg. Uiteindelijk gewoon eens rustig zelf gaan beluisteren, dan pas begrijp je wat het belang van het reduceren van tijdversmering is en wat het doet met ons gehoor en luisterplezier

      • Beste Vincent,
        Shannon: Elke stap in het signaalpad leidt tot informatieverlies. Ook compressie en decompressie. M.a.w.; Ik schijn heel veel beter dan jou te begrijpen wat dat feitelijk inhoud. Dus: Wanneer je mij weer eens een verwijt wilt maken vind ik dat oké, maar zeg dan wel even hoe het wel zit, dat is dan wel zo netjes. Van cynisme is nog nooit iemand wijzer geworden. Dat is 1.
        2. Wanneer je niets op hebt met MQA, waar maak je jezelf daar dan zo enorm druk om. Laat al die liefhebbers dan gewoon MQA afspelen, dan kun jij je vermaken met DSD/24 bit. (dat is net zo dom als het concept van een digitale spiegelreflexcamera, over marketing gesproken)
        Zoals Attkinson van Stereophile deze maand al aangaf, hij was nog nooit zo onfatsoenlijk en cynisch benaderd als over het MQA onderwerp. Op zichzelf een heel vreemd fenomeen, waarom de tegenstanders blijkbaar alleen met cynisme hun punt willen maken.
        3 En ja, ik kan ook heel veel hyperlinks posten met tegenstanders. Dat weten we nu wel. Ik zal dus ook de hyperlinks met voorstanders niet posten.
        4 Wanneer je geen verschil of juist een verslechtering waarneemt met MQA, geloof ik je onmiddellijk.Er zijn ook audiofielen die Vinyl beter vinden klinken dan een 192kHz/24 stream op een Chord Hugo II. Het zij zo. Ik gun ze het luisterplezier van harte.

        • Ik citeer
          “FLAC is dus niet zonder verlies van informatie! De naam FLAC mag dat doen vermoeden, maar meneer Shannon denkt daar op wetenschappelijke gronden heel anders over.”

          Graag verneem ik van je hoe een lossless format als FLAC toch tot informatie verlies lijdt.
          Dat is een stellingname die diametraal in strijd is met lossless compressie.

          Ik neem aan dat je refereert aan de Shannon van https://en.wikipedia.org/wiki/Nyquist%E2%80%93Shannon_sampling_theorem

          Graag verneem ik wat de gronden van Shannon zijn om te beweren dat FLAC niet lossless is.

          • Beste Vincent,
            Dat in het FLAC logaritme de wiskunde perfect klopt, en dat wat er wiskundig in en uitgaat een heel goed boekhoudkundig sluitend resultaat geeft, daar twijfel ik geen seconde aan.
            Maar Shannon was er niet voor gekozen om het wiskundig bewijs te leveren dat alles klopt. Dat was op zich voor dit wiskundig genie geen probleem geweest. (en voor anderen ook niet).
            Waar het in het theorema over gaat is, hoe groot de kans is op informatieverlies in een signaalpad wanneer er conversies plaatsvinden. En voor zowel geluid, beeld als data is die kans 100%.
            M.a.w. wanneer er in een digitaal proces een conversie of omzetting plaatsvindt, in een bijvoorbeeld DSP omgeving, treedt er informatieverlies op ten opzichte van de originele informatie. Dat de wiskunde sommetjes ondanks dit alles kloppen, was nu juist het probleem wat hij heeft getackeld.
            De werkelijkheid bestaat dus niet uit wiskunde, maar uit natuurkundige (kansberekening)processen.

            Een DAC is geen grote rekenmachine met een voorspelbare uitkomst. Het is een natuurkundig proces met alle variabelen van dien wat nota bene ook nog zijn werk moet doen in het tijdsdomein. Dit betekent dat gelijktijdigheid niet mogelijk is. En dat zijn dus de werkelijke problemen die zich daar afspelen. En omdat gelijktijdigheid niet mogelijk is, is een bitstream, mijn inziens, de meest elegante oplossing. Moet je natuurlijk geen 6 bits toevoegen voor volumeregeling en dergelijke, want dan draai je het hele concept van DSD alsnog de nek om.

            DUS: Elke vorm van compressie/conversie leidt tot informatieverlies ten opzichte van het origineel. De rest is interpretatie van de ontwikkelaars.

      • Uitstekende reactie van een deskundige producer! Natuurlijk is duidelijk dat ‘lossy’ MQA absoluut geen onderdeel is van een volwaardig opname proces in de studio. Je zult MQA in de professionele studio software zoals Protools, Cubase etc. dan ook gelukkig niet terugvinden. En klinkt deze lossy nabewerking nu beter dan het feitelijke studio origineel…, heb je die origami opvouwkunst nu echt nodig, gevolgd door een hoop ‘lossy’ gefilter en bewerking? Lijkt me niet. Iedereen mag het mooi, beter, best vinden…, maar het blijft een lossy bewerkte studiofile, niks meer of minder. Geef de HiFi industrie de tools om zelf te bepalen hoe er moet worden gefilterd en gemanipuleerd, dan te knevelen in een end-to-end dwangbuis met een leuk groen/blauw ledje… En dan moet er tot in de eeuwigheid ook nog extra voor worden betaald. De realiteit achter MQA is te triest voor woorden, maar klinkt vaak best wel aardig, hoewel ik de originele lossless hi-res studio files 24/96-192 fraaier blijf vinden 😉

        • Punt is wel… hoe weet je dat een bepaalde high-res file een origineel is? Dat is waar MQA weer wel een controlepad heeft. En dat is uniek… Ik heb namelijk sterk het idee dat sommige high-res downloads niet écht origineel zijn. Zeker in het verleden stond er veel troep tussen bij bijvoorbeeld HDTracks. Gewoonweg ge-upsamplelde cd’s.

          Daarbij… ik kan toch écht voorbeelden noemen dat MQA beter klinkt. Denk aan the War on drugs…

          • Hallo Jaap,
            Helemaal mee eens. Het waarmerk is voor mij de allergrootste winst. En lossless etc. hoort thuis in de discussie over MP3 etc. Maar ik mag toch aannemen dat we dat stadium toch allang voorbij zijn. Waar MQA mee worstelt is het eerlijk blijven over die hoge samplerates. Feit is dat hoe hoger je samplet hoe minder reconstructie je nodig hebt. (192kHz/24 bit is zo enorm zwaar over de top). Zie hiervoor de toepassing van DSD (1 bit woordlengte). Juist die DSD techniek voorkomt een heleboel gedoe in de DSP. (geen geFLIR etc.)
            Dat MQA vervolgens die woordlengte een zinvolle functie geeft om de file veel meer compatible te maken met legio output devices kan ik alleen maar toejuichen. Goed bezig dus. Die woordlengte is anders alleen maar zinloze rekenarij en voegt niets toe aan de data-integriteit of geluidskwaliteit, sterker nog: het zal alleen maar meer problemen veroorzaken. Zie de ontwikkeling van DAC’s (bv PS Audio) die alle data standaard bij binnenkomst omzetten naar DSD. Weg woordlengte. Die ontwikkeling zullen we veel meer gaan zien. En ik ben heel benieuwd hoe MQA zich hiertegenover op gaat stellen.

          • Uniek?
            Ik weet niet beter dan dat alle files van Warner en UMG voorzien zijn van een Watermark.
            https://studiocdn.com/free-trial/

            Dat laat onverlet dat het watermark van MQA een sterk punt is.
            De 2e unfolding mag alleen in hardware en die hardware doet dat alleen indien dat watermark gedetecteerd wordt. Zo maak je het de piraten een stuk lastiger.

          • DSD 5 of 6 bits.
            De nachtmerrie van de uitvinders/bedenkers van dit concept. DSD is in principe 1 bit technologie (bitstream). Juist geïntroduceerd om in de DSP zo min mogelijk digitale ruis te laten veroorzaken en rekenkracht aan te spreken. Wanneer in het PCM signaal digitale volumeregeling wordt geïntroduceerd (Wadia), en DAC’s zowel PCM als DSD aan moeten kunnen, heeft DSD nu ook volumeregeling. Maar dat is dus echt het paard achter de wagen spannen. In het DSD concept hoort volumeregeling thuis op de vermogensversterker, en nergens anders.
            Welke filters worden er dan bij 1 bit DSD gebruikt Jaap?

          • Het is niet echt DSD 5 / 6 bits… maar wat ik wilde zeggen is dat er bijna geen ‘native’ 16 of 24 bit dacs zijn. Alle signalen worden omgezet. Dus bitperfect is ook maar tot op zekere hoogte waar anno nu.

            DSD moet wel gefilterd worden. Anders vliegt de tweeter eruit. Dit low-pass filter zit in het analoge domein en is bedoeld om audio van de hoogfrequente draaggolf te scheiden.

    • Dag Peter,

      Dat platenlabels hun archieven aan het omzetten zijn, wil wellicht zeggen dat MQA niet gaat sterven. Het betekent echter niet dat het beter is dan een originele lossless file. En het betekent nog niet dat het bestaansrecht heeft.

      Ik denk dat MQA vooral interessant is voor mobiele producten die in hogere kwaliteit willen streamen dan cd-kwaliteit. Ik begin echter meer en meer vragen te krijgen rondom het ‘verbeter-aspect’ van MQA. De reden is simpel: élke engineer die ik spreek zegt hetzelfde: er valt bar weinig (niks dus) te verbeteren in een high-end DAC. Zeker de dacs die niet filteren. Denk aan een Metrum of dCS. Want hoe kan je een filterkarakteristiek verbeteren als er geen filter is? En hoe ga je het impulsgedrag verbeteren als deze al perfect is? Juist… dat kan dus niet. En daarmee is de tweede unfold dus zinloos.

      De eerste unfold kan best interessant zijn, aangezien bepaalde AD-converters nog weleens foutjes willen maken. Maar dan komen we bij het volgende: hoe zit het met de compressie in MQA? Wat voegt dat toe? En wat voegt de hard- / software van MQA toe aan hoorbare artifacts.

      Ik heb zelfs begrepen dat het pad door de MQA soft- / hardware niet geheel lossless is als een file niet MQA is… Kortom: ik begin meer en meer vragen te krijgen rondom het concept.

      Wil dit zeggen dat ik MQA slecht vind? Nee, totaal niet. Ik heb opnames gehoord die geweldig zijn. Beter dan de CD. En soms ook beter dan de high-res download. Wat ik wel wil zeggen is: wees reëel en wandel niet achter alle juichende verhalen aan. Want feit is: MQA is ook een verdienmodel.

  2. ‘@Jaap e.a., bijna een jaartje verder…, en waar staan we nu met MQA? Het aantal albums is nog steeds tamelijk dun, zeker als ik zie wat er in hi-res verschijn op Sublime+ van Qobuz. MQA merken zijn er maar amper nieuwe apparatuur, gecertificeerde DAC’s, ik kom ze niet substantieel tegen…, blijft het een hype vergelijkbaar met SACD??? Zit de audio industrie wel te wachten op zo’n buitenbeentje? is hi-res niet een veel adequatere oplossing naar betere kwaliteit? Er verschijnt in ieder geval bijzonder veel van..;)

  3. Het is inmiddels bijna Juni en de High End Munchen is alweer achter ons. Het interview met Bob Stuart door Jaap heeft e.e.a. verheldert. De commentaren van Linn, Hotto (Xivero) en andere criticasters is aan het verstommen. Uitgebreid antwoord in het Engels is hier te vinden https://www.stereo.de/news/newsdetail/bob-stuart-interview-in-voller-laenge/

    MQA levert hoorbaar zelfs een beter geluid dan DSD of DXD, zoals opname ingenieurs van 2L en eudorarecords stellen.

      • Hallo Jaap,
        Hartelijk dank voor het mooie artikel over MQA en de heldere uitleg.
        Misschien een overbodige opmerking maar:
        Wanneer je MQA wilt horen, moet je wel op een aantal zaken goed letten.
        Een DAC met diverse upsample mogelijkheden en filters is natuurlijk prijzig. En daarom maken we die upsample rates etc dan ook meestal actief. Je hebt er niet voor niets voor betaald. Echter:
        Wanneer je een MQA bestand wilt beoordelen MOET je al deze opties wel uit zetten, anders zit je gewoon naar je eigen DAC te luisteren. Dat je dan hoegenaamd geen verschil waarneemt, is logisch en ook helemaal in lijn van de verwachting hoe MQA werkt!
        In de DAC zul je dus al je (dure) opties moeten negeren, of deactiveren, en dan pas de vergelijking aangaan en beoordelen.
        In de ROON labs handleiding staat dit uitdrukkelijk vermeld om MQA te kunnen beoordelen en van de voordelen te genieten.
        Groet
        Theo

        • Dag TheoHiFi, misschien begrijp ik je verhaal niet goed, maar voor zover mij bekent moet alleen het capsulated MQA bestand door de streamer onbewerkt, dus ‘bitperfect’ worden aangeboden. Geen bewerkingen of digitale volume aanpassingen in het signaal alvorens het wordt aangeboden aan de (gecertificeerde) DAC…. Tja, dat als je wilt dat de hele MQA origami werkt.., maar daarna mag je toch de DAC eigen filters e.d. gebruiken??
          Jaap…???

          • Hallo Pim,
            Ik begrijp uit de handleiding dat wanneer je MQA wilt afspelen, je alles over moet laten aan het bestand zelf. M.a.w. Wanneer je DAC toepassingen (gedwongen) activeert luister je niet meer naar de MQA reconstructie, maar gewoon naar een door MQA authentieke file, zonder de MQA functionaliteit. Een MQA gecertificeerde DAC kan door het file format worden herkent, en houdt rekening met de hardware. Zo heb ik het begrepen, maar ik laat me natuurlijk heel graag wijzer maken.

          • Mijn laatste reactie richting Hans Beekhuizen:

            Pim Van Loenen

            https://www.xivero.com/de/hypothesis-paper-to-support-a-deeper-technical-analysis-of-mqa-by-mqa-limited/

            Well Hans, if you can read this article how can you tell the people all those nonsense? It’s quite obvious that in fact, we don’t listen with MQA to a high-res file, and certainly not to a primary recording file, don’t you agree?? The whole story is bullish, its just a manipulated studio file with no more left than 17bit bit-depth (max 20 if we believe Bob Stuart) and various sample rates, not what you see if you play the MQA file in your display, more like a CD+….with some filtering, upsampling and DSP. To say the best! What are we really listening to, not DRM, okay… it’s a lossy mess! Will you tell them through for a while about the MQA saga and the MQA origami…please? Are you well being paid by Bob and his cofounders? Tell us, what do we hear!! I can’t believe that you ment all these crab…, well I did for a moment, I must agree that, how stupid, it’s a pure business model, clever but full of shit?…

          • Als dat waar is, is het nog erger dan DRM…., totale controle over de hardware…, grappig soort omgekeerde DRM.. tja, SACD was op zich zeer goed kwalitatief gezien, maar MQA,,,,, ik geloof daar geen bal van, lees maar…;)

          • ” Een MQA gecertificeerde DAC kan door het file format worden herkent, en houdt rekening met de hardware”

            Ik vermoed dat het precies andersom werkt.
            Onderdeel van MQA is een “watermark”, iets listigs in de data waardoor een MQA certified DAC kan detecteren dat de file een MQA file is.
            Dan gaat de DAC de “second unfolding” doen.
            Dat is upsampling en een specifieke filtering toepassen.
            Dat is ook de rede dat je upstream in je media speler niks “mag”. Ga je DRC doen of zelfs iets simpels als volume control, dan verander je de bits en daarmee help je ook het “watermark” om zeep.

          • Hoi Vincent, ik denk dat je daar zeker gelijk hebt. Via de Conductor App van Aurender kun je onafhankelijk van MQA nog wat keuzes tussen de filtering maken, maar dat zou best onderdeel van de ‘end to end’ oplossing van MQA kunnen zijn. Ik kan natuurlijk niet in het hart van de DAC kijken…;) Dit betekent wel dat bedrijven met handen en voeten gebonden zijn aan de MQA origami, en dat lijkt me geen goede ontwikkeling. Wat dat betreft heb ik veel respect voor de eigen wijze waarop Auralic dit probleem probeert te tackelen!
            Wat vind je overigens van de Hypothetische Analyse van het bedrijf Xivero?

      • Hallo Jaap,
        Ik houd normaal gesproken niet zo van fora. Het gescheld, de vooroordelen, de verdachtmakingen en vooral het eigen gelijk halen, koste wat het kost. Nu post ik 1 item, en ene Pim van Loenen bevestigd in een paar uur tijd al mijn vooroordelen. Ik wil niet in die man zijn kerk zitten. Ik kap er mee.
        Succes
        Groet
        Theo

        • Dag Theo, het is absoluut niet mijn bedoeling als een olifant door de porseleinkast van MQA te denderen. Wel wil ik graag weten waar ik nu precies naar luister, is dat wel high-res? Aanvankelijk ging ik er van uit dat wat de DAC weergeeft ook datgene is wat ik te horen krijg (met een groen of rood lampje). En het klinkt best goed, hoewel ik wel wat gebreken in fundament, dynamiek en fijne detaillering in het midden/hoog waarneem ten opzichte van de reguliere high-res files. Toeval? Realiseer je wel dat er zo’n 1500 MQA-albums beschikbaar zijn, terwijl een ongekend veelvoud in pure high-res beschikbaar is, ook van de MQA-albums. Toeval, tijdgewricht…zeg het maar. En geniet van de (high-res) muziek!

          • De grote vraag bij high res files is…. Waar luister je naar. Wat dat betreft is MQA transparant. Maar waar het mij om gaat… Hoe klinkt het. En eerlijk… Dat is gewoon haasje over. Soms zelfs met een gewone CD.

            Maar graag dit soort discussies op het forum. Houden we het relevant. 😉

          • Beste Pim,
            Wanneer voor jezelf niet helemaal duidelijk is hoe MQA werkt, is het niet erg handig daar wel een hard oordeel over te hebben.
            Ik ken MQA uit de handleiding van RoonLabs. Die zijn er vrij helder en duidelijk in. En hoe het onder de motorkap werkt, is misschien heel interessant, maar uiteindelijk ook weer niet. Het gaat altijd om de geluidskwaliteit. Wanneer we dus niet eens precies weten hoe MQA door de/een DAC heen moet, is het wel heel erg aanmatigend keiharde oordelen over het principe zelf. En dat er dan geen verschillen worden gehoord is dan ook niet meer dan logisch!

          • ‘@Theo, dank voor je reactie het is absoluut niet mijn bedoeling om de Paus uit te hangen, en je hebt absoluut een punt dat het luistergenot op de eerste plaats komt. Ik prefereer ook zeker de Master (MQA) albums van Tidal boven de CD-versie. Het aardige is dat met een Qubuz Sublime+ abonnement vrijwel al deze MQA albums in onbewerkte hi-res albums ook worden gepubliceerd, eerlijk gezegd dat gaat daar ongekend snel met een volume van zo’n 70.000 hi-res albums. 70-80% van de nieuwe produkties vind je daar in 24bit/44-192K hi-res, en die klinken perfect, zeker na toevoeging van de Pink Faun Lan galvanische isolatoren (geen scherpe randjes meer). Via de Aurender A10 kan ik dus kiezen tussen Tidal HiFi en Qobuz Hi-Res) en vergelijken tussen dezelfde albums in Master hi-res en non-MQA (studio) hi-res. Per saldo gaat mijn voorkeur uit naar de onbewerkte hi-res van Qobuz.. en dan wil ik natuurlijk graag weten waar die kleine verschillen nu precies vandaan komen… Vanwege het enorme aanbod ben ik nooit op NAS overgegaan, al die 16/44K CD’s kunnen toch niet op tegen dit hi-res geweld 😉 Ik ben benieuwd naar je ervaringen, groet Pim

          • Hallo Pim,
            Wanneer MQA je goed bevalt begrijp ik je twijfels en commentaren niet helemaal.
            Ik houd vast aan Shannon: Elke stap in het signaalpad leidt tot informatieverlies t.o.v. het origineel. FLAC is dus niet zonder verlies van informatie! De naam FLAC mag dat doen vermoeden, maar meneer Shannon denkt daar op wetenschappelijke gronden heel anders over.
            High-Res is niet beter! Alles draait om reconstructie, in elke stap in de keten, en MQA is het eerste bestandsformaat wat hier, geldig voor verschillende codec’s, een goede benadering voor heeft. Ik vind het dus nogal vervelend dat zo’n uniek en gewaagd initiatief met allerhande quasi wiskundige berekenen (17 bit of 18 bit, ik heb nog niemand gelezen die weet waar die bits echt voor dienen, want amplitude zit in de sample) de grond wordt ingeboord.

          • Ha Theo, je hebt een goed punt en dat wordt onderschreven door Bob Stuart. Lees zijn reactie maar op de Xivero Analyse:

            https://www.stereo.de/news/newsdetail/bob-stuart-interview-in-voller-laenge/

            Deze link is meen ik ook al door PVeth (Peter) geplaatst. Eerlijk gezegd is het ook onduidelijk hoeveel bitdiepte er van een non MQA Hi-Res file overblijft. Tenslotte maken we ons ook niet druk over 1 bit DSD, terwijl de SACD doorgaans superieur was aan de CD-versie. Het blijft complexe materie, waarbij de verschillen vaak marginaal zijn. Maar dat Hi-Res in algemene zin een flinke stap voorwaarts is kunnen we denk ik wel vaststellen. En daarnaast blijft er natuurlijk ook de persoonlijke smaak/voorkeur die een belangrijke rol speelt.

          • 1 bit zegt op zichzelf niets. Helemaal bij DSD niet, omdat DSD een bitstream is. 1 bit in een 16 bit woordlengte zegt ook niets, wanneer je niet weet hoe zwaar die bit weegt. M.a.w. wanneer je niet weet welke positie die bit in dat woord inneemt.
            DSD kan niet vergeleken worden met PCM. Dat zijn enorme technische verschillen zodatwaar elke vergelijking mank loopt.
            Daarnaast: dB is een verhoudingsgetal. Dat heeft met geluidsterkte niets te maken. Kortom: Wanneer je een absolute waarde in dB uit wilt drukken, zul je eerst moeten zeggen welke natuurkundige waarde je uit wilt drukken. Bijv, Ohm, of SPL. Zomaar een een dB getal noemen zegt dus niets.
            SNR van 140 dB? Dat kan in een DAC een heel andere betekenis hebben dan in een audioversterker. In een DAC is dat de maximale rekensom, afhankelijk van de woordlengte. Het is dus een factor, en geen absolute waarde.
            In een audioversterker is dat de totale uitkomst van gebruikte elektronica in verhouding tot het maximale vermogen van de versterker in Watt gemeten in SPL. Je kunt dus die SNR niet 1 op 1 vergelijken of interpreteren.

          • DSD bitstream was een voorbeeld dat door bob in dat artikel werd gebruikt. Misschien niet handig omdat DSD en PCM onvergelijkbaar zijn, en MQA alleen kan worden toegepast in PCM. Ik kan me niet herinneren al die logaritmische grootheden als dB, SPL, SNR of Ohmseweerstand te hebben gebezigd. Geluidsniveau, geluidsdruk, signaalgruisverhouding etc. allemaal interessante grootheden in de Hifi wereld, maar ik kan ze in deze MQA-discussie even niet plaatsen…

          • Hallo Pim,
            Bedankt voor de link. Ik ga hem bestuderen.
            Wat betreft die grootheden. Je zult wel moeten ze te definiëren en benoemen, anders weet niemand nog waar het over gaat.

          • Al die grootheden zijn erg belangrijk om het principe van MQA te kunnen blijven volgen. Want naast het watermerken van een file, kan MQA, met de juiste voorkennis en gedeelde kennis van de fabrikanten, het uiterste uit je DAC halen. En aangezien alles draait om het versterken van het signaal, is amplitude, dynamisch bereik, volume regeling extreem belangrijk in de hele keten. Goed omschrijven wanneer dus wat bedoeld wordt is essentieel om een m.i. Babylonische spraakverwarring te voorkomen.

      • Mooie editorial van Attkinson over MQA in Stereophile van januari 2018. Saillant detail is dat hij nog nooit zo agressief en onbehouwen is benadert over een issue in de audiowereld als over MQA.
        Ik krijg ook steeds meer de indruk dat al meer gebruikers en producenten door gaan krijgen waar het eigenlijk voor dient en wat de gevolgen zijn van de introductie van hoge samplerates met PCM techniek.
        Ik ben alleen al blij met MQA omdat ik dan zeker weet wat ik afspeel. Ik heb bv een 96kHz/24 bit versie van Equinox (Jean-Michel Jarre) maar weet bijna zeker (gehoormatig) dat dit gewoon op een PC ge-upsample versie is van de 44.1kHz/16 bit CD versie.

  4. Ondertussen zijn er al highres sites gestopt met MQA:

    HIGHRESAUDIO to stop offering MQA. Proprietary system solutions and licensing models aren’t what customers want. MQA is NOT lossless, the original signal is never recovered, estimate to recover at most 17bits (reduces the sampling rate), reduces the frequency range, SNR reduced by 3 Bit, aliasing with artifacts at 18 kHz.

    MQA encoding filters manipulate drastically the original source.

    No analysis tools are available to verify the encoded MQA content. Therefore no quality control is possible.

    highresaudio.com stands for offering purity, original mastering source, none manipulated, tweaked or up-sampled content and codecs that are widely supported and offer use of freedom.

    • Ik snap dat niet, want MQA is backwards compatible. Er moet dus wel een andere reden zijn. Ik heb nog nooit écht bewijs / metingen gezien dat MQA maar 17 bit dynamiek biedt. De ruisvloer kan ik me voorstellen, aangezien er signaal in de stilte wordt gestopt (voor de ‘uitvouw’).

      Ik denk dat er een andere reden is dat de site gestopt is…

      • Dag Jaap, ik moet me bij je aansluiten. De Aries gaf de unfolded native MQA bestanden keurig weer in 24bit/44.1 of 48K. Verder viel op dat het stream volume in lossless FLAC aanzienlijk groter is, namelijk 1,5 Mbps tot 1,8 Mbps, dus bijna 2x zoveel data als de 16bits versie en dat moet dan nog encoded/unfolded worden…..Ik kan me niet voorstellen dat je dan amper een 17bit bestandje overhoudt, jij? Natuurlijk wordt aan het signaal gesleuteld middels een algortime en door converters geintroducceerde fouten weggewerkt (timesmearing en pre/post ringing op studio en DAC niveau)). En dat zal zeker niet leiden tot een 1 op 1 DXD bestand in PCM, daarom klinkt het zo goed, zelfs het core bestand. Als ik Fré beluister bekruipt me toch het gevoel dat we mogelijk iets over het hoofd zien….?

      • Er is wel meer aan de hand. Zo is er geen enkele authenticatie door een mastering engineer. Alle encodes zijn namelijk in batch. Er wordt dus niks nabeluisterd of het wel goed geëncodeerd is. Authenticated is gewoon een marketing woordje wat geen lading dekt in de echte wereld.

        Er is heel wat upsampled muziek en rommelmasterings “mastered for itunes” die ze in een MQA container duwen en klaar. De zoveelste truuk om dezelfde muziek in een ander formaat opnieuw te verkopen.

        Ik heb nog geen bewijs gezien dat MQA 24 bits dynamiek biedt na unfolding. Wel aliasing fouten die ze proberen op te kuisen met hun 10dB HF filtertje.

        Met de typische delta-sigma DAC haal je aan de uitgang geen 144dB SNR, dus je kan nooit valideren of MQA 24 bit bevat. Geen enkele MQA dac die ik tot nu toe gezien heb is trouwens een echte 24 bit dac.

    • Deze uitlatingen zijn gepubliceerd op de Faceboek en Twitter accounts van Highreaudio.
      Na een paar uur zijn ze weer verwijderd.
      Kan een kwestie zijn van hackers, dronkenschap of juridische druk.
      In de webshop van Higres is MQA gewoon te koop.
      Wat duister allemaal.

      Technisch klopt deze “rant” redelijk. MQA is lossy, het is DSP op de source , als je de laatste 3 bits gebruikt voor de audio origami dan verklein je de SNR. Rare dingen op 18 kHz is nieuw voor mij.

      • Ik geloof dat soort zaken pas écht als ik het zelf op een scope of analyzer heb gezien. Tot nu toe heb ik géén hard bewijs gezien van 17 bits dynamiek en dat soort uitlatingen. Iets verhoogde ruisvloer kan ik wel begrijpen, gezien de technologie. Echter wordt dat bij een unfold weer goed gemaakt. En mijn oren zeggen: MQA klinkt beter…

    • Helemaal mee eens! Het klinkt allemaal wel aardig, maar mijn voorkeur gaat inmiddels uit naar de echte ‘Studio High-Res’ bestanden van 24bit/44.1-192K zoals aangeboden door Qobuz Sublime+ en download streams. Volgens Bob Stuart zou er maar 4 bit in het proces verloren gaan (rest 20 bit), maar volgens een diepgravende analyse is dat aanzienlijk meer. Om over de samplerate nog maar te zwijgen. Lees en huiver, zie de link:

      https://www.xivero.com/de/hypothesis-paper-to-support-a-deeper-technical-analysis-of-mqa-by-mqa-limited/

  5. Dit is het eigenlijk:

    Technically speaking, it is not a lossy format because, as a matter of true fact, it is PCM so it isn’t even tied to any file format or streaming protocol (contrary to popular belief). However, PCM (and losslessly compressed PCM) are wasteful in that most of the data stored therein is not contributing to the part of sound quality that humans can perceive. So in the more practical sense, MQA is lossy in that the encoder encapsulates data by replacing a large part of the data that is useless to human hearing with other data that is useful. As a logical result from this, the audible quality will be increased after the encapsulated data has been retrieved from the PCM data, decoded, and finally merged with said PCM data in such way that we can hear the improvement engendered by it. Because no part of the PCM data that is useful to human hearing is getting replaced, and because the data is still PCM data, it can be played back, WITHOUT an MQA decoder through any normal (non-MQA) DAC that can accept PCM, without AUDIBLY losing sound quality. However, if the MQA decoder is present either in the DAC itself or via separate platform (hardware or hardware-and-software-combination), then the encapsulated data can be automagically retrieved, decoded, and improve ACCURACY of the AUDIBLE part of the signal. Thusly, if the PCM data is MQA, then if the MQA decoder is activated, it can be seen, and heard, as being better than the version of PCM data in which no part of the data has been replaced by the encoder. So from this particular standpoint, it is actually better than lossless. However… the encoding is lossy in the sense that you could decide to just skip the entire (lossy) process of MQA encoding/decoding, in which case you would end up with true lossless Hi Res PCM data as opposed to a (very) close approximation of said true lossless Hi Res PCM data, albeit the data rate (and the storage space required by it) would, then, be much higher due to being very wasteful indeed. The core essence here is in the fact that the slight loss that occurs due to the encoder is not just very slight, but extremely very very slight, and to the point of being microscopic in fact.

    As for the cost of having to get it out into the field and get support on all the in-place equipment, I believe the pros outweigh the cons because storage and internet bandwidth may be cheap, but they’re not THAT cheap. Further, MQA is much more than datacompression alone: it is also about provenance and about removing the time smear that occurs in both the ADC and the DAC so the main important point is to strive for higher fidelity sound.

    http://www.tonepublications.com/review/why-mqa

    • ‘@Fre

      Tja, ik ben er aanvankelijk ook vol ingestonken, bij MQA weergave is wat je ziet bv 24bit/192K domweg niet wat het feitelijk is of kan zijn!! Toegeven, het klinkt aardig maar komt niet in de buurt van de ‘echte’ high-res “studio” bitdiepte en samplerate. En ‘Authenticated’ lijkt me aperte onzin, want de primaire opname heeft nimmer zo dun geklonken als het midden/hoog van MQA. Grappig ook is dat naast iedere MQA release wel een echte (studio) high-res versie is te vinden. Toeval? Onzin, er komt veel meer high-res uit dan MQA… en als dat niet te denken geeft…

  6. Dag Jaap, perfect stuk! Zo duidelijk is het m.i. niet eerder beschreven. Rest mij nog één vraag: wat is het format van een native MQA file, dus de unfolded core. Op de Aries Femto zag ik afwisslend sample rate van 44.1 en 48K, en structureel een bitrate van 24, dus nooit 16bit. Kun je dan nog wel spreken van een Red Book formaat? Inmiddels geniet ik nu dagelijks van de Aurender A10, wat een schitterend apparaat! Geheel conform jullie test. Natuurlijk kijk ik nu dagelijks uit naar de firmware update die MQA gaat ondersteunen, maar wat een soundstage heeft de A10, onvoorstelbaar goed. Dit brengt me toch nog op een ander punt, je leest veel over software matige decoding/unfolding en hardware matige vanuit de DAC. Misschien leuk om daar een aanvullend artikel over te schrijven om de MQA-sage compleet te maken.

      • Beste Henri,

        Even een puntje: waarom vraag je dit onder een artikel over MQA? Liever dit soort zaken op het forum plaatsen.
        Het beste is gewoon een Aries te lenen en zelf te luisteren. Ik kan wel zeggen dat de Aries beter speelt (dat is mijn inschatting), maar je bent pas overtuigd als je het zelf hoort, toch?
        Daarnaast weet ik nog niets van je ruimte en overige appartatuur. Dat is net zo bepalend.

        • Beste Henri, ik moet wat de Aries betreft het antwoord van Jaap wel onderschrijven. Het gaat tenslotte om een keten van apparatuur. Inmiddels luister ik met nog meer plezier naar de Aurender A10, maar daar hangt natuurlijk wel een ander prijskaartje aan. En dir apparaat heeft een fantastische DAC aanboord + prima preamp. Rest mijn vraag aan Jaap over het MQA format en decodering 🙂

      • Om niet al te rigide te worden wil ik je toch wel iets over Auralic Femto en Auralic in het algemeen verklappen, Jaap heeft daar al een kort artikel aan gewijd.

        Auralic bleek onlangs geen deel meer uit te maken van de MQA-partners vanwege een conflict. Als ik het goed heb begrepen willen ze het deel wat de encoding/unfolding in de software, dus de Lightning DS App laten plaatsvinden. Dat kan en gebeurd ook deels, wat dat betreft niks nieuws. maar de bewerking in de DAC wilden ze niet toevoegen. Tenslotte is het MQA proces een correctie algoritme op ADC converter (in de studio van analoog naar digitaal, edting, mastering etc.)) en bij de eindgebruiker de DAC (van digitaal weer naar analoog, waar de convertor weer dezelfde fouten deels zal introduceren). vandaar de DAC-certificering voor MQA, Dat laatste had Auralic geen trek in… Vandaar dat ik gekozen heb voor Aurender A10: streaming, NAS, DAC, preamp allemaal in één unit. Binnenkort verwacht ik de firmware die de volle omvang van MQA zal ondersteunen tot schoon Hi-Res materiaal, gezuiverd van vrijwel alle hinderlijke digitale artefacten. Ik heb de Auralic Femto en T+A DAC8DSD gunstig kunnen inruilen bij Hans Audio in Hoorn. Stukje rijden, maar het was de moeite meer dan waard en ook de extra investering 😉

    • Redbook is 2 kanalen ,16 bit, 44.1 kHz
      Unfolded MQA is 2 kanalen (geen idee of ze ook multi-channel doen) , 24 bit en afhankelijk van de source 44.1 (88/176 masters) of 48 (96/192 masters).
      Het is dus per definitie geen Redbook

      Het misverstand is vermoedelijk ontstaan door het zinnetje van Jaap
      “Als basis is er een gewone 16-bit / 44,1 kHz flac file.”

      De basis van MQA is per definitie 24 bit want in de lage bitjes wordt het “highres” gedeelte gecomprimeerd opgeslagen. MQA is dus per definitie geen 16 bitter.
      Het enige wat in de buurt van Redbook komt is dat als je geen MQA decoder gebruikt de audio een dynamische range van 96 dB (6×16) heeft omdat alles beneden de 16 zich als random noise gedraagt.

      • Wat ik daarmee bedoel is dat je in basis – dus zonder MQA ‘speler’ – 16 / 44,1 afspeelt, omdat deze spelers het onderliggende deel gewoon niet zien. Ik wil het simpel houden. Dat is wat mensen in hun display zien. Als je verder leest, zie je dat in de onderruimte (om het maar simpel te noemen) de rest verpakt zit. Als je dat gaat uitvouwen, krijg je 24 bit en hogere samplingrates.

          • Klopt Vincent, bij de Auralic Femto kwamen de ‘MASTERS’ van Tidal als 24bit/44.1 of 48K en dat was goed te zien ook al was het de native core file. De Aurender A10 geeft nu nog HiFi weer bij Tidal’s MASTERS. Overigens doet Qobuz dat structureel niet, daar zie ik de file als 16bit/44.1K als het de HiFi stream is, kies ik een gekochte Hi-Res file dan krijg ik via streaming de werkelijke resolutie bv 24bit/88.2K, kennelijk is dat makkelijk in FLAC van hun server te streamen… En als dat kan dan begrijp ik niet waarom Qobuz die Hi-Res bestanden niet sowieso streamt desnoods tegen meerprijs van je abo. There is more to explore. De albums van The Eagles zijn momenteel beschikbaar in de MASTER-map van Tidal, en die klinken erg goed kan ik je zeggen! Allemaal via de Aurender a10 momenteel. Prijzig, maar absoluut zijn geld waard!!

          • Bandbreedte kost vandaag bijna niks meer. Ik download liever een echt 352.8K 24bit DXD bestand, die de echte studiomaster bevat, dan een versie die de studiomaster benadert en iets kleiner is.

            Kijk naar:
            https://1.bp.blogspot.com/-ojWTh5BFv2Q/WJVEGO4EVYI/AAAAAAAAJl4/pn6bSzI2bnop80jrjUSmPxnrm8gTJIDigCLcB/s640/Overlayed_Spectra.png

            Het is duidelijk dat er geen wereld van verschil zit tussen de verschillende MQA decoders, hardware of software of zelfs beide, de plots zien er gelijkaardig uit.

            Maar je ziet wel heel duidelijk dat er minder hoogfrequente energie in de MQA versie zit tov de DXD versie.

            Het gaat dus om meer dan 10dB verschil. Dat is geen klein verschil.

            Ik begrijp dan ook niet hoe ze het dan “authenticated” durven te noemen. Authenticated door wie? Door de marketing afdeling? Het is niet de studiomaster maar een lossy benadering ervan die dan nog 10dB scheelt in het HF spectrum.

            Welke studio durft dan te beweren dat dit studiokwaliteit is?

            MQA zou dus beter master quality approximated noemen, gezien het een benadering is van het origineel, maar zeker niet het origineel. Het patent is ook heel duidelijk dat het deels lossy is.

            Authentiek en lossy zijn tegenstrijdige termen.

            Waar ik voor vrees is dat MQA de echte lossless studiomasters zoals we die al 10 jaar kunnen downloaden zal proberen verdringen, en men nu iets lossy met temporal sharpening en de-blur ook een studiomaster zal gaan noemen.

            Ik noem het liever een remaster. MQA is veel meer dan een codec maar ook een remaster/deblur/temporal sharpening tool met aliasing artefacts. Daarom hoor je dus meer dan enkel het effect van compressie. Je hoort dus ook DSP.

            Je zou MQA compressie moeten kunnen vergelijken met het originele echte studiobestand zonder al die psycho-akoestische truukjes zoals de-blur en sharpening die dan weer aliasing veroorzaakt. Dat laatste proberen ze te dempen met een custom filter, en dat zal verklaren waarom het HF spectrum 10dB minder is bij de MQA versie tov de echte studiofile.

            Verder moeten we een kat een kat noemen, en is MQA een verdienmodel die aan elke schakel probeert te verdienen. Een grote naam als Linn vindt dit ook niet zo leuk:

            http://forums.linn.co.uk/bb/showthread.php?tid=35624

            Ook in de open source wereld vinden ze MQA geen goed idee:

            https://opensource.com/life/16/9/whats-wrong-with-mqa

            Het enige voordeel is dat een lossy benadering van het origineel in een kleiner bestand past, maar gezien bandbreedte om de 18 maand verdubbelt en prijzen evenredig zakken, is de shelf life van MQA als compressietool dus zeer klein Dan schiet er nog de-blur/temporal sharpening over..

            Goed is wel dat je zonder unfolding ook al een voordeel hebt tov CD kwaliteit. Zonder unfolding heb je nog steeds een 21 bit 48K bestand via Tidal, gezien ze 3 bits gebruiken om hun lossy deel te beschrijven. Dus van de 24 bit flac schiet nog 21 bits over zonder unfolding. In theorie moet dat beter klinken dan 16/44.1.

          • Hallo Fré, boeiend betoog, reden om me wat meer in DXD te verdiepen. Kennelijk een format dat te vergelijken is met een PCM file van 32bit/352,8K. Reden van dit format was destijds om editing van DSD64 files mogelijk te maken om vervolgens weer te kunnen converteren naar een DSD file. Uit het pulsgedrag van DSD zou ik moeten constateren dat dat de bekende digitale artefacten zoals pre/post ringing en timesmearing bij DSD nauwelijks aan de orde zijn, in iets mindere zin bij DXD, maar ook daar lijkt dat verwaarloosbaar. MQA is een puur PCM verhaal, logisch zou ik nu haast zeggen…, want daar zijn wel wat artefacten te bestrijden, zowel in het ADC als DAC proces. Daarnaast biedt de native MQA-core file viafolding/unfolding op lossy basis in de HF wel de aantrekkelijke mogelijkheid om deze opgevouwen files via streaming te verspreiden (TIDAL). Wat ik opmerkelijk vind is dat Qobuz ook Hi-Res files vanaf zijn servers kan streamen, voorwaarde is wel dat je ze eerst gekocht moet hebben… Maar dan vraag ik me wel af waar de beperking zich voordoet. Ongetwijfeld zal de beschikbare bandbreedte voor het streamen van lossness DXD-bestanden (32bit/352.8K) nog onvoldoende zijn. Toch vraag ik mij af of dsd in lossy DS een mogelijkheid zou zijn….? Misschien zit er wel helemaal naast… 😉

          • Beste Fré, alle metingen ten spijt, dit is het eigenlijk en DXD kan daar niks aan toevoegen:

            Technically speaking, it is not a lossy format because, as a matter of true fact, it is PCM so it isn’t even tied to any file format or streaming protocol (contrary to popular belief). However, PCM (and losslessly compressed PCM) are wasteful in that most of the data stored therein is not contributing to the part of sound quality that humans can perceive. So in the more practical sense, MQA is lossy in that the encoder encapsulates data by replacing a large part of the data that is useless to human hearing with other data that is useful. As a logical result from this, the audible quality will be increased after the encapsulated data has been retrieved from the PCM data, decoded, and finally merged with said PCM data in such way that we can hear the improvement engendered by it. Because no part of the PCM data that is useful to human hearing is getting replaced, and because the data is still PCM data, it can be played back, WITHOUT an MQA decoder through any normal (non-MQA) DAC that can accept PCM, without AUDIBLY losing sound quality. However, if the MQA decoder is present either in the DAC itself or via separate platform (hardware or hardware-and-software-combination), then the encapsulated data can be automagically retrieved, decoded, and improve ACCURACY of the AUDIBLE part of the signal. Thusly, if the PCM data is MQA, then if the MQA decoder is activated, it can be seen, and heard, as being better than the version of PCM data in which no part of the data has been replaced by the encoder. So from this particular standpoint, it is actually better than lossless. However… the encoding is lossy in the sense that you could decide to just skip the entire (lossy) process of MQA encoding/decoding, in which case you would end up with true lossless Hi Res PCM data as opposed to a (very) close approximation of said true lossless Hi Res PCM data, albeit the data rate (and the storage space required by it) would, then, be much higher due to being very wasteful indeed. The core essence here is in the fact that the slight loss that occurs due to the encoder is not just very slight, but extremely very very slight, and to the point of being microscopic in fact.

            As for the cost of having to get it out into the field and get support on all the in-place equipment, I believe the pros outweigh the cons because storage and internet bandwidth may be cheap, but they’re not THAT cheap. Further, MQA is much more than datacompression alone: it is also about provenance and about removing the time smear that occurs in both the ADC and the DAC so the main important point is to strive for higher fidelity sound.
            http://www.tonepublications.com/review/why-mqa

          • Onder verwijzing naar het Engelstalige stukje denk ik dat in het geval van MQA het woord compressie misplaatst is. Natuurlijk is het eindbestand niet 1 op 1 gelijk aan het oorspronkelijke bestand. En er is ook sprake van verwijderen van digitale artefacten en andere digitale onhebbelijkheden, die sinds de CD geen meerwaarde aan het CD-geluid gaven, integendeel. Door de rommel er uit te filteren en de timing te corrigeren krijg je een veel beter geluidsbeeld (analoog) bedoeld was. Daar staat zelfs DXD los van. Als ik de MQA versie van de albums van The Eagles uit de jaren ’70 hoor, doet me dat sterk denken aan de grammofoonplaat, maar dan met een veel mooiere detaillering, dynamiek en stereobeeld. Of was de grammofoonplaat het summum van compressie?

  7. Mijn Nad-M50 kan de MQA files afspelen na de laatste firmware update. Maar nu lees ik in dit artikel dat de dac in mijn NAD M12 digitale voorversterker dus ook iets kan toevoegen door de MQA bestanden verder uit te pakken. De vraag is hoe ik kan zien of dit gebeurt? Of heb ik hier een upgrade voor nodig? Misschien firmware-matig of misschien middels een module die je achterin de M12 kan plaatsen?