Ongemasterd, gemasterd en geremasterd?
Inhoud
Sander heeft ons achtereenvolgens opnames laten horen in verschillende stadia van bewerking. In eerste instantie van onbewerkt naar gemasterd. Zo krijgen we het idee wat mastering doet met een opname. En geloof me, dat is substantieel.
Achter de knoppen geeft Sander ons een snelle indruk hetgeen bij de eindbewerking kan worden gedaan met de ruwe opname. Dit is verbluffend. Elk instrument kan meer of minder worden benadrukt en het geheel kan meer ruimtelijk worden neergezet, of juist minder. Na een paar minuten is de ruwe opname getransformeerd tot een ruimtelijke en dynamische track, zonder de originele sound aan te tasten. Nu was dit uiteraard een beperkte demonstratie, want wanneer dit zelfde met afzonderlijke opnamesporen zou zijn gedemonstreerd, zou het effect waarschijnlijk nog vele malen groter zijn geweest.
Sander laat ook de effecten van compressie en loudness horen. In milde vorm vaak een noodzaak en onschadelijk, maar wanneer het maar wordt opgevoerd, zoals het vandaag de dag zo vaak wordt gedaan, verdwijnt de dynamiek en neemt de vervorming substantieel toe. Tot hoofdpijnniveau aan toe. Jammer dat zoveel producties bewust worden mishandeld om het maar zo hard en vet mogelijk te laten klinken. Ik zeg: bij wet verbieden in het belang van de luisteraar.
Vervolgens laat Sander diverse geremasterde versies van het nummer ‘Billie Jean’ van Michael Jackson horen om de verschillen te laten horen die met remastering kan worden bereikt. Waar de stem van Michael in de eerste originele versie redelijk op de achtergrond staat, hoor je deze bij de verschillende latere releases steeds verder naar de voorgrond treden. Het overige klankbeeld veranderd telkens minimaal en de details die in de vorige versie in de achtergrond leken te zijn verdwenen komen bij de ene versie een beetje meer naar de voorgrond ten opzichte van een andere. Terug naar het origineel luisteren we naar een klankmatig compleet andere ‘Billie Jean’ zo veel is het nummer door de jaren heen met het remasteren getransformeerd. Het gaat slechts in kleine stapjes, maar de warmte en het gevoel blijkt door de jaren grotendeels verloren te zijn gegaan. We zijn het er unaniem over eens dat de originele versie uit begin jaren ‘80 toch echt het meeste ‘gevoel’ overbrengt. Toch maar weer terug naar het origineel op vinyl?
Droombaan
Nu zou je denken dat er voor een track maar een enkele master beschikbaar is. Master maken en terug in de hangmat om te relaxen? Niets is minder waar. Zo’n beetje elk medium (radiostation, cd, vinyl en de verschillende online aanbieders) eist een andere manier van aanlevering (dus mastering) en hierom kan het zijn dat een zelfde nummer via de verschillende media telkens anders klinkt. En dan hebben we het nog niet over de versies voor de artiest die hier aan voorafgaan. Vaak gaan er namelijk vele versies overheen voordat er door de artiest een keuze wordt gemaakt welke versie uiteindelijk wordt opgenomen op het album.
Niet zelden nadat de artiest zijn persoonlijke klankwens (“harder, het moet harder”) ook nog eens heeft doorgevoerd. En dit laatste is, zoals eerder al aangegeven, lang niet altijd in het voordeel van de klank. Klant is echter koning. Een mastering-engineer blijkt een geduldig, tijdrovend en bovenal zwaar beroep.
Leuk om te zien waar de speakers die ik zojuist aangekocht heb (Savoys), in het verleden hebben gestaan ??
Wow! Dat zijn serieus mooie speakers! Waar stuur je ze mee aan?
Zie setup: de T+A P3100HV is in aantocht voor de voorversterking. De Kora TA240 eindbak gaat ‘de ballen’ verzorgen. MU1/HoloAudio Spring 3 L2 als voorkant. Tijdens demo bij Rick (Freakuence) hebben we als vv/ev de preamp van HoloAudio DAC en NuPrime Evolution STA gebruikt en dat was al heel magisch…
Heel interessante en ‘outside the box’ systeem. Moet inderdaad wel bijzonder klinken! Mooie Pre-amp. T+A maakt fraaie spullen. MU-1 is mijn referentie als het gaat om een streamer.
De Kora TA240 is buitenaards qua versterking als je het mij vraagt, maar inderdaad een iets andere benadering qua setup, txs!
We hebben binnenkort een Kora versterker om te reviewen. Bijzondere versterkers! Tijdje terug eentje gemeten (maar geen review, want te kort kunnen lenen). Zag er veelbelovend uit.
De kleine broer, de geïntegreerde versterker TB140, heb ik gehoord. Ik ben benieuwd wat een power amplifier van Kora doet. Wel een smaakgevoelig geluid, maar ik snap helemaal waar je voor valt. Het is jammer dat ze geen mooie losse voorversterker maken. Lijkt me een lastige versterker om te matchen vanwege het specifieke geluid.
Welke Kora amp gaan jullie reviewen Jaap?
Geïntegreerd model. Denk de 200.
Ah, top, die heb ik 1,5 maand op proef gehad.. ik vond het jammer dat ie alleen RCA inputs heeft, en dat terwijl de TB200 wel gebalanceerd opgebouwd is. Ben benieuwd of jullie er ook zo van onder de indruk zijn als ik en Christiaan P – al heeft Christiaan de PB140 gereviewd geloof ik.
De wereld verandert snel – en die van mij helemaal.. inmiddels staan de Savoys te spelen met de config GA MU1 – Mola Mola Makua (incl Tambaqui DAC board) en Kora TA 240 als power amp. Transparent Ultra gen.5 speakerkabels en Driade 808 XLR interlinks. Ik ben niet van de shows en eindeloze vergelijkingen maar dit systeem brengt tranen bij iedereen…
Hebben jullie de Kora al kunnen testen?
“als het in het begin ontbreekt, kunnen wij als high-end muziekliefhebbers wel blijven upgraden, maar zal het ultieme niveau nooit worden behaald.”
Hm ja is zo… maar er is inmiddels een generatie muzikanten die lekker makkelijk op zolder of de demo-ruimte op een PC met ProTools en goedkope USB-audio boxjes bezig is en dat wel best vindt.
Ondanks dat je muziek creatief en echt mooi is dan betekent dat nog niet dat de opnames dan ook goed klinken op CD of erger nog MP3.
Het blijft een kunst / ambacht!
Dit zegt Qobuz over DRM
“DRM“ betekent Digital Rights Management (beheer van digitale rechten). Met deze term wordt verwezen naar technische beveiliging van auteurs- en reproductierechten in het digitale domein.
“DRM-vrij“ betekent dat de bestanden die u koopt en downloadt via Qobuz, ongeacht de kwaliteit of indeling, geen enkel systeem bevatten dat het gebruik ervan beperkt. U kunt de muziek dus in alle vrijheid op al uw spelers gebruiken en kunt de muziek ook branden.
Qobuz was in januari 2009 de eerste site in Frankrijk die DRM verwijderde van de gehele catalogus. De muziek die u via Qobuz downloadt is overigens wel volledig legaal.
In de downloads is DRM verwijderd. In de streams zijn de watermerken van Universal nog hoorbaar hoor!
Er zijn twee dingen op mijn netvlies na het lezen van je aanvulling.
1- Ik kan hier het beeld van ipad3 met ipad air vergelijken.
va. het eerste moment en telkens weer valt mij op dat de kleuren van de oude warmer en voller zijn ( beide retina)
Heb mij verdiept als in de spec’s wat blijkt de. accu capaciteit van de oude blijkt groter (:
2-Vanuit de annaloge versterker techniek weet ik dat breedbandigheid een voorwaarde is voor intact ruimtebeeld in proportie dus balans en rust en dynamiek in muziek reproductie.
Ook weet ik uit ervaring wat een goede sub onder 100 hz met de ruimte informatie rond 1 a 2 khz doet.
Terwijl de sub niet gelokaliseerd kan worden voegt het ruimtebeleving toe in een ander toonbereik!
Een digitaal proces tast kennnelijk deze (tijd) informatie op dezelfde wijze aan omdat het de taak van een dac is de content in stukken te hakken.
3-artikelreeks “Horen” Audio & Techniek leert mij dat hersenen zo knap zijn dat wat er niet is wel aangevuld wordt maar als het er wel is meer ontspannen geluisterd wordt ( rust )
4- Vanuit akoustiek weet ik dat luister kamerinteractie om die reden voor onrust zorgt.
5- Zou dat dan ook zo werken bij codec in digitaal gebied?? zie uit naar MQA techniek en of dat hardware matig ingrijpen vergt….of enkel softwarematig….
Beste Ieberich,
Dank voor je bijdrage. Je stelt een aantal interessante vragen, waar ik zal proberen om deze in wat antwoorden te ‘vangen’.
De rol van psychoakoestiek is inderdaad erg belangrijk hierin. Vergelijk het met gezichtsbedrog, optische illusies e.d.: Ons brein vult de ontbrekende informatie en maakt het plaatje ‘rond’.
Fascinerend is dat we over het algemeen vinyl mooier vinden klinken, en dat we kennelijk vervorming en imperfectie fijn vinden. Bij vinylmastering worden de frequenties onder 200 Hz meestal mono afgemixt. Dat zorgt ervoor dat de bas als voller wordt ervaren. Ik hoorde dat ook terug bij de vinylversie van Adeles nieuwe album’25’. Een dieper doorlopende bas, daardoor ook ruimtelijker.
Op de Swiss High End werd veel aandacht besteed aan de akoestische beperking van de luisterruimte en hoe je dit kunt oplossen. Analoog (de AVAA van PSI Audio, een membraan dat zorgt voor akoestische absorptie) of digitaal door audio-algoritmes te gebruiken die een klankmatige illusie opleveren (de IAP van Illusonic). Lyngdorf doet dit met RoomPerfect.
Analoge en digitale mastering. Wat daar mee wordt bedoeld is of er bij het masseren gebruik wordt gemaakt van digitale dan wel analoge apparatuur (mengtafels, equalising, compressie etc) en op welke data-drager het wordt weggeschreven. Geheel analoog betekent bv een buizen-compressor, een analoge mengtafel en een analoge reverb (ik heb wel eens een Neumann analoge reverb gezien, een indrukwekkend paneel van 2,5 x 3 meter). Digitaal zijn de digitale versies van mixer, revers e.d.
In Wisseloord maakt Sander van der Heide gebruik van digitale en analoge effectapparatuur. Buizencompressors zagen we veel terugkomen en ook het kunnen regelen van de EQ (SQL) dmv klassieke draai-potmeters is veel fijner dan digitale regeling. Er zijn mastering engineers die het eindproduct wegschrijven naar de analoge tapes (Studer, Ampex) maar dat is vaak op verzoek van de artiest.
Je hebt ook helemaal gelijk over de beleving van live opnames en de rol van compressie. Luister maar eens naar de binaural opnames van Dr Chessky waar drie verschillende compressievarianten de revue passeren. En aasje deze nog in de kast hebt: het album Wave van Antonio Carlos Jobim met het orkest van Claus Ogerman. Gemasterd door Rudy van Gelder. Waanzinnig ruimtelijk en de contrabas is zo goed hoorbaar dat je systeem tot het uiterste wordt getest in het kunnen weergeven van de transiente informatie (timing, plaatsing). Bijna uncompressed een heel orkest opnemen met alle dynamische verschillen. Dat maakt een mastering engineer zo ongelooflijk belangrijke schakel in het creatieve proces van muziek(re)productie.
Inderdaad, een topic waar we nog veel over zullen schrijven en uitwisselen!
Luister wekelijks naar live muziek en naar live registraties bv radio 4 op zondagmorgen.
De dynamiek van live opnamen lijkt groter zonder compressie een betere verstaanbaarheid van stemmen en de kleinste details.
Dit valt mij al jaren op ook via tv uitzendingen via kabel waarbij het geluid via hoofdluidsprekers gaat.
De invloed van opname lokatie en mastering is kennelijk erg groot dat hoor je ook wanneer je muziek van het Cheskey Dorian opzet helaas beperkt aanbod wat mij niet altijd aanspreekt.
Mooi artikel wat smaakt naar meer over het “wie wat waar ” en hoeveel microfoongebruik en mastering…
fijne feestdagen iedereen!
Toevoegingsvraag: Wanneer wordt er gebruik gemaakt van analoge enn digitale mastering?
Erg leuk verhaal Jaap en Ivo.
Dank je wel Dick. Het is geschreven door Harro overigens.
MQA, nee ik geloof niet dat dit is besproken deze middag. Maar, heel eerlijk, het was ook vrijwel onmogelijk om alle ontwikkelingen in detail te bediscussiëren. Hiervoor was de tijd te gelimiteerd.
Belangrijker: de mate van informatieoverdracht van Sander naar een gewone sterveling verliep in 24-bit aan de zenderkant en de ontvanger, ondergetekende in het verhaal, schakelt soms bij een stack overflow terug naar 8-bit. Mijn excuses hiervoor.
Het verlies in lossless wordt -zoals ik het heb begrepen- mede veroorzaakt door enerzijds het ‘merken’ van de audiostream (bijvoorbeeld door Universal) en anderzijds de externe bewerkingen/encoding door de betreffende streamingdienst. Hierover heeft Alpha-Audio aanvullende stukken geschreven, en een ondertussen gebande video op YT gepubliceerd.
Wellicht zou het ook kunnen worden veroorzaakt door de apparatuur en/of bekabeling die deze externe services gebruiken. Zoals je weet heeft elk component een eigen signatuur. Wie zal het zeggen. Bedenk wel dat hier in de studio een set staat te spelen van vele tonnen in Euro. Fijne Kerst Peter. Groet, Harro
Hoi Harro, dank voor je uitgebreide antwoord. Interessant te vernemen dat jullie ook iets hebben opgestoken wat het ‘watermarken’ en encoding – decoding door streamingsdiensten voor negatieve invloed heeft. Hebben jullie die video daarover elders nog beschikbaar?
Wat geluidsverschillen van bekabeling allemaal nog steeds heeft juist ook binnen dit digitale tijdperk, stoort me al jaren. Ik heb de indruk dat er iets fundamenteel fout gaat vanwege de door de audio industrie gekozen interface (USB e.a.) protocollen… Waarom kunnen we wel bitperfect downloaden en e-mailen, maar niet bitperfect streamen.. Zoals ik inmiddels begrijp komt dat vooral door het feit dat een digitale muziestroom nog steeds als analoog wordt getransporteerd en ‘online’ wordt geprocesed, met alle externe rfi, kabel- en jitter invloeden tot gevolg… Dat is per definitie niet bitperfect te krijgen. Maar een complete CD als e-mail sturen naar de DAC buffer en saar bitperfext in uitpakken zou wel moeten kunnen..? Nou ja. stof tot nadenken te over ????
Dag Peter,
Dat fascineert me ook al tijden. Waarom kunnen bits wel perfect 10-duizenden kilometers verstuurd worden als e-mail, maar niet als muziek? Dat is toch gek? Ik heb demo’s van kabels gehad waarbij ik echt zowat van de bank viel. Ik ga hier – als ik genoeg info over heb – een stuk over tikken. Feiten en fabels van usb en ethernet. We hebben al een interessante proef gedaan in Wisseloord waarbij één van mijn theorieën ondersteund is… getting there, zullen we maar zeggen!
Hoi Jaap, ik ben blij te vernemen dat het jou dus ook zo bezig houdt. Tijdens de laatste X-Fi had ik een USB stick met daarop een aantal zelf bitperfect geripte albums (Dbpoweramp kan dat o.a. d.m.v. accurate rip procedure en daarmee gecallibreerde CD rom drive) Ik heb een aantal DAC fabrikanten uitgedaagd met de vraag of hun RAM geheugen ook bitperfecte data ontvangt en kan weergeven.. Dat leverde onduidelijke antwoorden op helaas. Eerder ontwijkend, zo van ‘weet je wel of je bron goed is’ en ‘je kunt niet alle bits goed gekopieerd hebben…’
In het analoge domein is het allemaal al langer geaccepteerd dat de ene kabel beter klinkt dan de andere, maar in het digitale domein heerst al heel lang de ‘bits are bits’ discussie op internet fora en e-zines zoals Audiostream en Digital Audio Review (DAR) Ik doe daar graag aan mee, maar er worden deuren gesloten als ik teveel doorzeur over het nut en functie van het RAM buffer geheugen wat iedere DAC gebruikt. Als je toch bseft dat een bluray speler al veel grotere hoeveelheden data verwerkt en gebruik maakt van grotere buffers en andere algoritmes, waarom lukt het dan op audiogebied blijkbaar onvoldoende om het probleem van timing fouten, interne- en externe jitter etc. intrinsiek op te lossen..? Ok, onze oren registreren tijdfouten geheel anders dan onze ogen, maar bits die perfect zijn opgeslagen bevatten per definitie geen jitter meer.. waardoor wordt het conversie proces van data opslag medium (lees cd speler, interface kabels, of streamer en kabels, concurrerende klokken en bijbehorende asynchrone USB protocollen om dat weer op te heffen..etc) niet echt bitperfect uitgevoerd?
Om die reden heb ik er bij een aantal DAC fabrikanten om gevraagd hun RAM geheugen uitbreidbaar te maken voor een SD kaart bijvoorbeeld. Een beetje audiofiel vindt het geen probleem om, net als met vinyl, wat meer moeite te doen om zijn kostbare, bitperfect geripte data, eventueel ook nog eens eerst te upsamplen en daarna op SD kaart te kopieren en deze dan zo dicht mogelijk bij de DAC chip zien te krijgen om data overdracht verlies en jitter geneuzel te omzeilen.. toch….?
Maar goed, dan blijft er interne ruis en jitter van de DAC over om te bevechten en daar speelt o.a. rekenkundige bewerkingen en ander noodzakelijke algoritmes voor het uitlezen van de data (togglen) van de data nig over…
Op papier lijkt dit allemaal simpel geredeneerd zou je kunnen zeggen.. Vermijd zoveel mogelijk interferenties van storingen buitenaf. Ook voor digitale bitstromen geldt blijkbaar ‘ shit in is shit out’ Vandaar dat het mij on ieder geval logisch lijkt dat een zo kort mogelijke signaalweg van de onaangetaste bits naar DAC, ook het meest integere en beste geluidskwaliteit zou moeten lijden. Al dat gezeur van wifi, usb, ethernet etc. dan maar omzeilen en voorkomen dat er ‘crap’ met de data meekomt..toch…?
Anderszijds, als een e-mail met een HD foto van 2 Gb perfect getransporteerd kan worden over een ‘kabel’ van opgerold aluminiumfolie, dan is transmissie van digitale bestanden over de hele wereld, ondergronds en bovengronds, al jaren geen probleem.. Kortom, er lijken verkeerde keuzes gemaakt te zijn over de manier waarop bits op een integere, 100% zuivere manier dienen te worden getransporteerd naar de DAC. De audio industrie denkt eerder in termen van gemak en accessibility dan geluidskwaliteit en dat is voor ‘ons’ audiofielen heel jammer.. OK kabelfabrikanten vinden het prima lijkt me, maar volgens mij kan het ook anders..
Maar goed, ik ben geen electrotechnisch ingenieur, slechts een beetje gefrustreerde muziek liefhebber die af en toe wat neuzelt in de marges van digitale audio. ‘Of the fly’ upsamplen biedt soms verrassend goede resultaten. Ik speel liefst direct van USB stick af, maar zou nog liever van SD card I2S -I2s af willen spelen naar mijn DAC…
We kletsen er nog wel een keer verder op door! Fijne dagen nog ????
Wat een leuk verhaal! Ik had hier ook heel graag bij willen zijn, dicht bij de bron..
Hebben julie het nog over MQA gehad en of Wisseloord daar al ervaring mee heeft?
Jammer toch ook te vernemen dat er in de diverse ketens toch nog steeds verlies optreedt. Waar zit hem dat in?
Fijne Kerst heren 🙂