Het lijkt erop dat in Engeland een uniek ‘breaking point’ is bereikt als het gaat om DAB-radio. In in ieder geval twee leeftijdsgroepen luisteren meer mensen naar DAB dan naar FM.
In Engeland poogt de regering aldaar reeds jarenlang – sinds ongeveer halverwege de jaren negentig van de vorige eeuw – DAB als vervanger voor FM te pushen. De lange adem lijkt succes te hebben, want dit jaar luisterden volgens Rajar in het eerste kwartaal meer mensen naar DAB dan FM. Althans in de leeftijdscategorie 25-34 en jaar. In de leeftijdscategorie 35-54 was het precies evenveel. Bij ouderen was FM nog net wat populairder. Over de hele linie werd in het eerste kwartaal door 50,9% van de mensen naar een vorm van digitale radio geluisterd. DAB beslaat daarvan 36,8%, online luisteren en luisteren via een app 9,3% en tot slot digitale tv met 4,8%. Het betekent volgens kenners dat de Britse regering waarschijnlijk haast gaat maken met het afschakelen van het oude FM-netwerk.
FM blijft in Nederland
In Nederland loopt DAB sinds 2004, zo’n tien jaar later werd dat de verbeterde plusversie. In eerste instantie werd in ons land ook gedacht aan het door digitale radio vervangen van FM-zenders, maar die plannen zijn van de baan. Voorlopig hoeft u dus geen angst te hebben voor een ‘gedwongen’ overstap naar digitaal. Het betekent ook dat er ruimte is voor mogelijk nieuwe en betere technieken. Digitale en analoge radio kunnen natuurlijk ook prima naast elkaar bestaan.
Maak je maar geen illusies over de kwaliteit van DAB+. In theorie kun je een prima bandbreedte halen, maar in praktijk is dat (natuurlijk) veel te duur voor de stations en dus wordt er geknepen om zoveel mogelijk stations binnen de beschikbare bandbreedte te proppen. Met als gevolg dat je moet doen met bitrates van 32 kbps tot 64 kbps. Je kunt je vast een voorstelling maken van hoe dat gaat klinken.
De eerste plek gaat dan ook uit naar de internet streams. Van de publieke omroep zijn deze dik in orde. Ze zenden uit op een bitrate van 192 kbps bij een samplerate van 48 khz. Valt prima naar te luisteren.
Dit is de stream van radio 1: http://icecast.omroep.nl/radio1-bb-mp3
De commerciëlen houden over het algemeen lagere bitrates aan voor hun streams. Vaak moet je het doen met een magere 128 of zelfs 96 kbps.
Dan houden we nog de oude, vertrouwde de FM over.
De kwaliteit van de zenders die via het kabelnetwerk te horen zijn, laten vaak te wensen over. Dit komt omdat er (meestal) gewoon een ethersignaal wordt opgepikt en doorgestuurd. Vaak houden de kabelaars zich daarbij niet aan de regels waardoor er veel te hard (of te zacht) wordt gemoduleerd, met alle nadelen van dien.
Dus kijken we even naar de FM zenders die via de ether te horen zijn. Een FM zender heeft een bandbreedte van wel een paar honderd Khz maar het gebruikte audio spectrum loopt van 30Hz tot zo’n 15Khz. Door de vooruitgang in techniek halen we vandaag de dag denk ik wel 16 Khz. Deze beperking heeft dus niet zozeer met de FM zender zelf te maken, maar wel met het feit dat je maar 1 kanaal kunt moduleren, in mono dus. Hier is ooit iets op bedacht: We scheiden de mono informatie (L+R) van de stereo informatie (L-R) en gebruiken AM modulatie op 38 Khz om het (L-R) door te geven. Met een zgn. piloottoon op 19Khz wordt de fase van de AM modulatie bepaald en de ontvanger (tuner) gebruikt deze piloottoon om te detecteren of het uitgezonden signaal stereo is. Met een zgn. stereodecoder, aanwezig in elke tuner, wordt de mono- en stereo informatie weer samengevoegd en komt als stereo signaal uit je tuner.
Om dit voor elkaar te krijgen is er dus zowel op 19 Khz als 38Khz een draaggolf nodig, en dus moet de audio begrenst worden op 15Khz. Later is het Radio Data System (RDS) in gebruik genomen om informatie via tekst door te sturen naar een tuner. Dit is de informatie die je op je autoradio voorbij ziet komen: Welk station luister ik bijvoorbeeld naar. Ze gebruiken hiervoor nog een derde draadgolf op 57 Khz om deze informatie door te sturen.
Ter info: Het feit dat het audiospectrum pas bij 30Hz begint komt doordat de aller laagste frequenties in geluid het PLL van de zender van slag kunnen brengen. Het PLL zorgt ervoor dat de zender precies op de juiste frequentie blijft uitzenden en niet verloopt als het bijvoorbeeld heel koud (of warm is). Daar zijn zenders nogal gevoelig voor ?
Tot zover de techniek: Even terug naar de audio kwaliteit zelf. In eerste instantie lijkt de kwaliteit van FM van mindere kwaliteit te zijn. Dat komt omdat de audio door de meeste stations flink gecomprimeerd wordt voordat het de zender opgaat en klinkt daardoor plat, dynamiekloos en onrustig.
Deze compressie is helaas een noodzakelijk kwaad omdat het uitzenden in stereo een groot nadeel heeft: De signaal-ruis verhouding is alleen goed als je vlakbij de zender staat en het signaal 100% is. Zodra het signaal ook maar iets minder goed wordt, dan begint het stereosignaal onmiddellijk te ruizen, en hou je met een beetje geluk een dynamisch bereik over van misschien 25/30 tot 40 dB. De meeste autoradio’s schakelen automatisch naar mono als het signaal minder sterk wordt, omdat de ruis zich in eerste instantie alleen in het stereosignaal voordoet.
Omdat op veel plekken een zender niet 100% signaal heeft, wil je als station de ruis dus zoveel mogelijk maskeren. Dit kan door flink te comprimeren en zo luid mogelijk te moduleren.
Een ander probleem is dat ook een FM zender, net als vinyl en tape, last heeft van de hogere frequenties van het audio spectrum. Zeg vanaf 3-4 Khz en hoger. S klanken en stemmen, de ‘bovenkant’ van percussie instrumenten, bekkens, etc. Dit resulteert in slissen en is nog vele malen erger dan bij vinyl (en in mindere mate tape). Bij vinyl worden de ‘s’ klanken ook door een limiter begrenst bij het snijden van de plaat, hetzelfde geldt voor een FM zender.
Maar om binnen de limieten zo luid mogelijk te kunnen moduleren moet er flink gecomprimeerd worden in het hoog, wat resulteert in het ‘knarsende’ hoog dat je bij veel stations hoort.
De audiokwaliteit van FM zenders kan overigens best wat beter hoor, maar er heerst ook in radioland al jaren een loudness war. Als alle stations gezamenlijk besluiten om enkele dB’s zachter te moduleren, dan zal de kwaliteit er flink op vooruitgaan.
De laatste jaren gaat de kwaliteit van de apparaten die het geluid voor de radio comprimeren overigens steeds meer vooruit, en er zijn (gelukkig) dan ook steeds meer stations te horen waarvan het hoog veel minder vervormt dan voorheen.
Als je, net als ik, allergisch bent voor de codec artifacts, dan verkies ik liever het flink gecomprimeerde FM geluid boven een DAB+ signaal of een lage bitrate stream. Zolang de NPO Radio 1 t&m 5 met een kwaliteit van 192 kbps blijft streamen, beluister ik deze stations het liefst online.
Misschien een idee om eens de kwaliteit van het signaal/geluid te vergelijken van FM via de kabel, DAB en via de streamer/internet radio