Juist achter het ijzeren gordijn werd flink wat geëxperimenteerd met muziek, beeld en andere creatieve uitingen. Zoals in de legendarische Experimental Studio van Polish Radio.
Polish Radio (Radio Polska) is de publieke omroep van Polen. Of zo u wilt: de staatsomroep. Dat was het in ieder geval gedurende de communistische jaren en – helaas – inmiddels ook weer onder het huidige regiem met autoritaire neigingen. Maar als we dat aspect voor nu even terzijde schuiven zien we een station met een wel heel rijke geschiedenis. Als je in het oude gebouw rondloopt, is er aan het interieur eigenlijk nauwelijks wat veranderd, de socialistische architectuur voert zowel aan de binnen- als buitenkant de boventoon. Uiteraard is de apparatuur tegenwoordig wel helemaal bij de tijd, maar de sporen naar het verleden zijn er zonder meer. Tijdens de hoogtijdagen van het socialisme werd de Polish Radio Experimental Studio (PRES) opgericht, in 1956 om precies te zijn. Een jaar later werd hij in gebruik genomen. Het bijzondere was dat het een studio voor elektronische muziek was, een revolutie in die dagen. Ook voor westerse begrippen trouwens, want delegaties aan ‘deze kant van het IJzeren Gordijn’ kwamen er maar wat graag inspiratie op doen.
Bekkenslag
De Poolse experimentele studio was slechts de vierde in heel Europa. Hij werd gedurende 28 jaar geleid door z’n oprichter Józef Patkowski. Uiteindelijk bestond de studio tot en met 2004 als losse entiteit. Tegenwoordig maakt hij onderdeel uit van Polskie Radio 2 en bestaat feitelijk dus nog altijd. De eerste opname was – zoals al het werk daar opgenomen – serieus en ‘zwaar’: Studie voor Eén Bekkenslag. Dit was tevens de soundtrack van een surrealistische film. Alle geproduceerde muziek valt zonder meer onder de noemer experimenteel en elektronisch. Er werd heel wat afgefilterd met de aanwezige apparatuur. De eerste apparatuur die werd geïnstalleerd waren overigens een eenvoudige toongenerator, een blokgolfgenerator, een oscilloscoop en high- en low-pass filters. Plus twee Sander Jansen SJ100K taperecorders uit de DDR. In de daaropvolgende jaren werd steeds meer toegevoegd.
Toekomstmuziek
Bedenk dat in de begintijd de synthesizer nog niet bestond, alle klanken die geproduceerd werden zijn ‘handgemaakt’. Een – helaas alleen in het Pools zonder ondertitels beschikbare – film geeft een impressie van hoe het er destijds allemaal aan toe ging. Op deze pagina vindt u een diepgravender verhaal over de legendarische studio die wereldfaam verwierf, inclusief diverse voorbeelden van aldaar geproduceerde muziek. Waarschuwing vooraf: dat wat u gaat horen klinkt verre van alledaags. Zelfs decennia terug was dit soort muziek z’n tijd al ver vooruit.
Expo in Karlsruhe
Mocht u meer willen weten en horen over en van de studio, dan is helemaal naar polen reizen tot begin volgend jaar niet nodig. Er loopt tot 6 januari 2019 namelijk een net geopende tentoonstelling met heel veel beeld- en geluidsmateriaal bij het ZKM in Karlsruhe (te vinden aan de Lorenzstraße 19 aldaar). Getiteld ‘Through the Soundproof Curtain‘. Zonder meer de moeite waard als u muzikaal gezien eens wat verder wilt kijken dan uw neus lang is.